عکلس : امیر شاه چراغیان
کاخ ساسان یا کاخ ساسانی سروستان که در فاصله نه کیلومتری جنوب سروستان در استان فارس در شرق شهر شیراز قرار دارد یکی از کاخ های دیدنی منطقه است.
کاخ ساسانی سروستان در زمان بهرام گور ساسانی ساخته شده و به عنوان اقامتگاه شکارگاهی کاربرد داشته و به وسیله مهر نرسی وزیر معروف او که صدارت یزدگرد اول و یزدگرد دوم را نیز عهده دار بوده ساخته شده است.
این کاخ که از سنگ و گچ ساخته شده یکی از قدیمی ترین گنبدهای آجری کشور را در خود جای داده و نسبت به بناهای دیگر این دوره چون کاخ فیروز آباد از معماری و طرح پیچیده و کامل تری برخوردار است. ایوانی مربع شکل بخش مرکزی آن را تشکیل می‌دهد که دارای ۱۳ متر طول و عرض، و ۱۸ متر ارتفاع دارد. همچنین در مرکز و حیاط دارای گنبدی می باشد. این بنای عظیم از سنگ و گچ ساخته شده و گنبدها، ایوان ها، اطاق ها و دهلیزهای متعددی دارد.
آخرین بررسی های باستان شناسی در مجموعه کاخ سروستان نشان داد، این مجموعه ساسانی در دوره اوج شکوه خود حدود ۳۰ هکتار وسعت داشته و مجموعه کاخ سروستان قدیمی ترین گنبد آجری کشور را در خود جای داده است.
این بنا که از باشکوه ترین کاخ های ساسانی است، جنبه تقدس هم داشته و شامل یک ایوان ورودی و گنبدی در مرکز و حیاط است، در این کاخ نسبت به بناهای دیگر این دوره از فن معماری و پلان پیچیده و کامل تری استفاده شده است. نمای اصلی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد که شامل یک ایوان مرکزی و دو ایوان کوچکتر در دو طرف است. ایوان مرکزی به تالار اصلی و پس از آن به چهار حیاط متصل می شود و دیوار جنوبی تالار مرکزی به یک ایوان جانبی خارجی راه می یابد. ایوانی که در سمت شمال کاخ واقع است به وسیله چند پله به محوطه بیرون کاخ مربوط می‌شود اما ایوان بزرگ شرقی به تالار مرکزی و قسمت های دیگر بنا ارتباط دارد و در دو طرف این بنا دو اتاق باریک با طاق گهواره ای قرار دارد که مقابل هم قرار نگرفته اند. استفاده از فیلپوش برای قرار گرفتن گنبدها روی بنا به وضوح دیده می‌شود.
برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره استفاده شده علاوه بر این شیوه، استفاده از ستون ها را به عنوان محافظ سقف در اتاق ها دیده می‌شود. همچنین تپه ها و ناهمواری های زمین های مجاور نشانگر ابنیه ای است که در اطراف کاخ بنیاد بوده است. روی هم رفته نقشه کاخ سروستان شیوه بسیار بدیع و جالب معماری عهد ساسانی را به نمایش می‌گذارد. برخی از پژوهشگران معماری ساسانی، با توجه به تکنیک پیشرفته تر در طرحی کلی و جزئیات بنا آن را متعلق به اواخر دوران ساسانی می دانند و معتقدند که ساخت این بنا یکی از نخستین قدم ها در جهت سبک ساختمانی ویژه ای بود که معماری گوتیک را می توان تحقق نهایی آن دانست.
در منابع تاریخی – جغرافیایی اطلاعاتی در باب کاخ ساسان یافت می‌شود. ابن خردادبه در کتاب المسالک و الممالک پس از توضیحات فراوان در مورد شهر استخر و عنوان اینکه استخر یکی از قدیمی ترین شهرهای پارس است، سروستان را یکی از قصبه های آن می شمارد. او در آن میان از بنایی یاد می‌کند که عظیم بوده و ساختمان آن از سنگ و گچ ساخته شده است و مشتمل بر گنبدهای تالار ستون دار، چند ایوان، اتاق ها و راهروهای متعددی می باشد. او بنای این کاخ را به بهرام پنجم ساسانی نسبت می دهد.
این بنا در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ به شماره ۲۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
