عکاسان: نریمان قربانی و حامد رجب پور
همه شما تا به حال اشکال مختلف هلال ماه را نظاره کرده اید. بعضی شب ها ماه به صورت کامل دیده می شود و بعضی شب ها نیز اصلا دیده نمی شود. اما چرا ماه چنین رفتاری دارد؟ چرا اول ماه قمری ما نمی توانیم ماه را در آسمان ببینیم؟ آیا ماه غیب می شود!؟
راز به وجود آمدن اهله مختلف ماه در مدار آن و زاویه تابش نور خورشید نهفته است. کره ماه نیز همانند سایر سیارات منظومه شمسی از خود نوری ندارد و نور خورشید را بازتاب می کند. در نتیجه در هر لحظه تنها نیمی از سطح آن روشن است. مانند سیاره زمین که در هر لحظه نیمی از آن روشن (روز) و نیم دیگرش تاریک (شب) است. به همین دلیل چگونگی قرار گرفتن ماه در مدارش باعث می شود که ما آن را به صورت هلال های مختلف ببینیم.
حال بیاییم این اهله را از ابتدای یک ماه قمری تا آخر آن به صورت اجمالی بررسی کنیم:
هنگامی که ماه در محلی میان خط واصل زمین و خورشید است سطح نورانی ماه دقیقا رو به خورشید و پشت به ما قرار می گیرد در نتیجه ما نمی توانیم آن را ببینیم. در این حالت اصطلاحا گفته می شود که مقارنه ماه و خورشید یا ماه نو رخ داده است. (اول ماه)
با گذشت زمان، ماه در مدار خود جابجا می شود و به نظر می رسد که از خورشید فاصله می گیرد. در این روزها می توانیم هلال باریک ماه را در افق غربی و در فاصله ای کمتر از ۹۰درجه از خورشید شاهد باشیم. این هلال نازک با سپری شدن زمان ضخیم تر شده تا پس از حدود ۷ روز نیمی از سطح روشن آن مقابل ناظر زمینی قرار می گیرد. به این حالت تربیع اول گفته می شود.
همچنان با حرکت ماه در مدارش به دور زمین بر بخش روشن ماه افزوده می شود به طوری که ۳ یا ۴ روز پس از حالت تربیع اول، شکل ماه به حالتی می رسد که حدود سه چهارم سطح آن روشن می شود که به آن تثلیث اول می گویند. پس از گذشت ۱۴ روز از زمانی که ماه در مقابل خورشید قرار داشت (اول ماه) اکنون تقریبا در نقطه مقابل آن حالت بر روی مدارش قرار می گیرد. در این زمان به این خاطر که زمین و خورشید در یک طرف قرار دارند نور خورشید به طور کامل از سمت ماه به زمین بازتاب پیدا می کند، در نتیجه ما می توانیم ماه را به صورت یک قرص کامل نظاره کنیم.از این زمان تا آخر ماه تمام مراحل قبلی به صورت معکوس تکرار می شود. یعنی پس از ماه کامل، تثلیث دوم و سپس تربیع دوم و در نهایت هلال آخر ماه رخ خواهد داد.
نکته ای که قابل توجه است این است که هلال آخر ماه قبل از طلوع خورشید رویت می شود و مکان رویت آن نیز افق شرقی است در حالی که هلال اول ماه بعد از غروب خورشید و در افق غربی رویت خواهد شد. با توجه به در نظر گرفتن نزدیکی ظاهری ماه به خورشید در این ایام و توضیحاتی که در بالا ارائه شد، نور شدید خورشید مانع رویت هلال ماه با چشم غیر مسلح می شود. از طرف دیگر ارتفاع پایین ماه در آسمان و وجود آلودگی های مختلف نظیر آلودگی نوری و هوا باعث می شود هلال ماه خود را از چشم مردم دور نگه دارد. البته تاثیر گرد و غبار محلی را نیز نباید از یاد برد. نکته دیگری که باعث می شود مردم نتوانند در این روزها ماه را مشاهده کنند مدت زمان اندک حضور ماه در آسمان شب است. به طوری که اول ماه اندکی بعد از غروب خورشید غروب خواهد کرد و در آخر ماه اندکی قبل از طلوع خورشید طلوع خواهد کرد.
