عکاس: احمد ریاحی دهکردی
شکوه تماشای این نوار شیری رنگ بسیار زیبا که مخصوصاً در شبهای تابستان در آسمان خودنمایی می کند و هر تماشاگری را به فکر فرومی برد، مطمئناً ارزش آن را دارد تا حتی برای یکبار از شهرها دور شویم و میهمان طبیعت شگرف و شگفت آسمان شب باشیم.
راه شیری در حقیقت یک کهکشان است که منظومه شمسی داخل آن قرار دارد. بالا، پایین، چپ، راست؛ هرجایی را که نگاه کنید کهکشان راه شیری آنجا قرار دارد. کهکشان راه شیری از زمین به صورت یک توده‌ی مه‌آلود متشکل از ستاره‌هایی که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند به نظر می‌رسد. کهکشان راه شیری نوعی از کهکشان‌های مارپیچی جهان با میلیاردها ستاره و سیاره و صدها سیاه‌چاله است که منظومه شمسی ما در آن قرار دارد. هنگامی که به آسمان شب نگاه کنید اگر شرایط مهیا باشد ممکن است یک نوار ضعیف و سفید رنگ مشاهده کنید. این نوار با مشاهده دقیق‌تر به نظر می‌رسد که لکه‌ای از گرد و غبار بوده و پر از میلیون‌ها نقطه کوچک نورانی و هاله‌ای درخشان است. آنچه که می‌بینید کهکشان راه شیری است، چیزی که ستاره شناسان و دوست داران آسمان از زمان ظهور انسان هوشمند به آن خیره شده‌اند.
اما کهکشان راه شیری چیست؟ به عبارت ساده، یک کهکشان مارپیچی است که منظومه شمسی ما در آن قرار دارد. زمین در منظومه شمسی به دور خورشید می‌چرخد و منظومه شمسی در میان ستاره‌های گسترده به دور کهکشان می‌چرخد. این کهکشان فقط یکی از صدها میلیارد کهکشان جهان است که به آن راه شیری گفته می‌شود زیرا این دیسک کهکشانی به نظر می‌رسد که آسمان شب را مانند نوار مه آلود با نور سفید درخشان پوشانیده است. کهکشان ما به دلیل این که به صورت یک راه مه مانند در آسمان شب دیده می‌شود و شبیه به شیر ریخته شده است به این عنوان نامگذاری شده که یک نام کاملاً باستانی است. این نام از کلمه لاتین Via Lactea به زبان یونانی به معنی کهکشان ترجمه شده است.
خواجه نصیرالدین طوسی (۵۷۹-۶۵۳ شمسی) آن را در کتاب تذکره (Tadhkirah) بدین صورت بیان کرده است: “کهکشان راه شیری از تعداد بسیار زیادی ستاره کوچک و خوشه‌های ستاره‌ای تشکیل شده است، با توجه به غلظت و کوچک بودن آنها به نظر می‌رسد که تکه‌های ابر هستند، به همین دلیل این کهکشان به رنگ شیر تشبیه شده است.” اخترشناسان از مدتها پیش مشکوک بودند که راه شیری از ستاره‌ها ساخته شده است، اما تا سال ۱۶۱۰ که گالیله تلسکوپ کوچک خود را به سمت آسمان‌ها گرفت و ستاره‌ها را مشاهده کرد، اثبات نشده بود. پس از آن ستاره شناسان با کمک تلسکوپ‌های پیشرفته‌تر فهمیدند که تعداد بسیار زیادی ستاره در آسمان وجود دارد و همه آنهایی که می‌توانیم ببینیم بخشی از راه شیری هستند. امانوئل کانت (Immanuel Kant) در سال ۱۷۵۵ پیشنهاد کرد که کهکشان راه شیری، مجموعه بزرگی از ستاره‌ها است که با ثقل متقابل در کنار هم قرار گرفته‌اند. دقیقاً مانند منظومه شمسی، این مجموعه از ستارگان به صورت دیسکی و چرخان هستند که منظومه شمسی در آن قرار دارد. ستاره شناس ویلیام هرشل (William Herschel) کاشف سیاره اورانوس، در ۱۷۸۵ سعی در ترسیم نقشه کهکشان راه شیری داشت، اما او نمی‌دانست که بخش‌های بزرگی از کهکشان توسط گاز و غبار آلوده شده است که سبب پنهان شدن شکل واقعی آن می‌شود. پس از این که ادوین هابل (Edwin Hubble) در دهه ۱۹۲۰ شواهدی قطعی مبنی بر اینکه سحابی‌های مارپیچی در آسمان شب در واقع کهکشان‌های دیگری هستند ارائه داد، شکل واقعی کهکشان ما شناخته شد. پس از آن بود که اخترشناسان فهمیدند کهکشان راه شیری یک کهکشان مارپیچی بزرگ است.
